Siz de mi karar felcinden muzdaripsiniz?

Gelişmelerden anında haberdar olmak için Google News'te Paradurumu'na abone olun

Paradurumu'na Google News'te abone olun

Abone Ol

Daha az düşünerek seçim yapmak ama nasıl?

Arsaydı borsaydı, dövizdi altındı, coindi, kripto piyasasıydı, TÜİK’ti ENAG’tı ve efendim Merkez Bankası’ydı derken geldi yeni bir ay ve yepyeni bir hafta, Ekim ayı ile 2024’e kaldı yalnızca 3 ay. Yok yok, (hepimizi çok zengin edecek) Fırat nehri altında gizlenmiş altın madenlerini kast etmiyoruz, biz şimdi daha somut bir konuyu ele alacağız. Zira hayat tüm zenginliği ile hem gözlerimizin hem de zihnimizin önünde coşkulu bir nehir gibi akıp giderken, yeni makalemizde, günümüzde sıkça karşılaştığımız “seçenek çokluğu” sorunsalını irdeleyeceğiz. Evde, işte, markette, parkta, sporda, metroda, okulda ve hatta pazarda önümüze serilen onlarca, yüzlerce ve MİLYONLARCA seçenek…. Bu günümüz insanı için ciddi bir problem, biliyor musunuz? Her birimizin işleri neden ertelediğimizi öğrenmek istiyorsak, karar felci olgusunu anlamak önemlidir. Başlayalım…

Karmaşık seçimler, kararların ertelenmesine neden olur

Seçim hayatın vazgeçilmez bir parçasıdır ve kendimiz için seçim yapabilmek mutluluğun bir gereğidir. Ancak daha fazla seçeneğe sahip olmak her zaman iyi bir şey değildir. Örneğin, hiç bir süpermarketin koridorunda 50 farklı yoğurt çeşidi arasından seçim yapamadığınız oldu mu? İşte bu durum seçim yapamama, karar felci olarak bilinir (seçim felci veya analiz felci) ve sinsi bir düşmandır. Karşılaştırılması zor seçenekler arasından seçim yapmak zorunda kaldığımızda karar felci meydana gelir. Basitçe ifade etmek gerekirse, karar felci, A eylemi veya B eylemi arasında seçim yapmakta o kadar zorlanmak ki, C eylemini seçmek veya hiçbir şey yapmamak olarak tanımlanabilir. Önümüzde ne kadar çok seçenek varsa, birini seçmek o kadar zorlaşır. Ayrıca karmaşıklık veya önem arttıkça analizin bizden çıkardığı enerji miktarı da artar. Aslında bir seçim yapmak zorunda olmak olumsuz duygular yaratır ve bu da karar yorgunluğuna veya karar vermede gecikmeye yol açabilir. Çoğu durumda, bir karar verilse bile, karar felci karar vericiyi o kadar yorar ki, eylemi kendisi gerçekleştirecek enerjisi kalmaz. Bu da işlerimizi ertelemeyi anlamak için önemli bir kavramdır çünkü iki önemli şey yapmamız gerektiği halde hangisine önce başlayacağımızı bilmediğimizde çoğu zaman ikisini de yapmayız.

Çok fazla seçenek = Seçim Felci

Çoğu insan, daha fazla seçeneğe sahip olmanın, daha az seçeneğe sahip olmaktan daha iyi olduğunu düşünür. Ancak çok fazla seçeneğe sahip olmak, yeterli sayıda seçeneğe sahip olmamak kadar kötü olabilir. Çok fazla seçeneğe sahip olmanın nasıl seçim felcine yol açar ve karar alma sürecini ciddi şekilde etkiler.

Çok fazla seçeneğe sahip olmanın sorunu

The Art of Thinking Clearly(Açıkça Düşünme Sanatı) kitabının yazarı Rolf Dobelli'ye göre, çok fazla seçeneğe sahip olmanın karar vermeyi olumsuz etkilemesinin üç temel nedeni vardır:

1. Çok fazla seçeneğe sahip olmak sizi felç eder. Dobelli, çok çeşitli seçeneklerin sizi yanlış olanı seçmekten o kadar korkuttuğunu ve herhangi bir karar vermekten kaçındığını söylüyor. (Kısa not: Bazı insanlar bu felci kayıptan kaçınmaya bağlar. Ne kadar çok seçenek mevcutsa, seçim yaparak o kadar çok seçeneği kaybedersiniz. Tek bir seçeneği seçerek kazanmak istediğinizden daha fazla diğer seçenekleri kaybetmekten korkarsınız, bu yüzden seçmezsiniz. .)

2. Çok fazla seçeneğe sahip olmak standartlarınızı düşürür. Dobelli, daha düşük standartların, her seçim için gereken analizi azaltarak kararınızı kolaylaştırdığını ekliyor. Örneğin, yeni bir bulaşık makinesi alma seçeneklerinden bunalmışsanız, uygun fiyatlı, sessiz, doğru boyutta ve iyi bir garantiye sahip bir model aramazsınız. Bunun yerine, diğer özelliklerden bağımsız olarak hangisi doğru boyuttaysa onu seçersiniz. (Kısa not: Karar verme yorgunluğundan muzdarip olduğunuz için standartlarınızı düşürerek seçiminizi kolaylaştırırsınız. Seçeneklerinizi analiz etmek irade gücünüzü tüketir, sizi son kararı verecek iradeden yoksun bırakır. Bu nedenle karar vermek için, kararınızı göz ardı edersiniz. kalan irade gücünüzü tek bir özelliğe odaklayarak standartlar belirleyebilirsiniz.)

3. Çok fazla seçeneğe sahip olmak belirsizliğe neden olur. Dobelli, kararınızı verdikten sonra mutsuz olacağınızı çünkü bunun doğru seçim olduğundan asla emin olamayacağınızı söylüyor. Pek çok başka seçenek mevcutken, farklı bir bulaşık makinesinin daha iyi bir seçim olmadığını nereden biliyorsunuz? (Kısa not: Bu belirsizlik, alıcının pişmanlığından kaynaklanmaktadır. Yukarıda tartışıldığı gibi seçim kriterlerinizi daraltırsınız, ancak feda ettiğiniz diğer tüm seçenek ve özellikleri de unutmazsınız. Seçiminizi kolaylaştırmak için bu seçenekleri göz ardı edersiniz, ancak Kararınızı verdikten sonra, neyi göz ardı ettiğinizi bilmek, pişmanlık ve belirsizliğe ilham vererek geri döner.)

Çok fazla seçeneğin arasında boğulmaktan nasıl kaçınabilirsiniz? Dobelli, seçeneklerinizi değerlendirmeden önce sizin için önemli olan nitelikleri yazmanızı önerir. Bu, bunalmanızı önler çünkü kriterlerinize uymayan seçenekleri anında reddetmenize olanak tanır.

Günlük kararlar neden bu kadar stresli geliyor?

Neredeyse her sabah aynı ikilemlerle karşılaşıyoruz. Eşinizi bir öpücükle uyandırmalı mısınız yoksa daha uzun süre uyumasına mı izin mi vermelisiniz? Yataktan hemen mi çıkmalısınız yoksa çalar saatin erteleme tuşuna mı basmalısınız?

Günlük hayat (sözde) önemsiz sayısız kararlarla doludur. İnsanlar genellikle düşük riskli kararları fazla düşündükleri için kendilerini aptal gibi hissederler, ancak araştırmalar bu şekilde hissetmenin mantıklı nedenleri olduğunu göstermekte. Küçük kararlardan dolayı neden bu kadar strese girdiğimizi anlamak, bu konuda ne yapmanız gerektiğini bilmeye yardımcı olabilir.

Bazen seçeneklerin çokluğu bizi bunaltıyor çünkü seçenekleri karşılaştırmayı zor buluyoruz. İktisat akademisyenleri uzun süredir daha fazla seçeneğe sahip olmanın daha iyi olduğu fikrini savundular. Ancak 2000 yıllar sonrası psikologlar bu fikre karşı çıktılar ve yaptıkları çalışmalarından birinde bir süpermarkette reçel test masası kurdular. Çok daha fazla tüketici, kendilerine daha az seçenek sunulduğunda reçel satın almış. Müşterilerin neredeyse üçte biri (%30) tezgahta altı çeşit reçel olduğunda reçel almaya devam ederken, müşterilerin yalnızca %3'ü 24 çeşit reçel olduğunda reçel satın almış.

İnsanlar genellikle seçeneklerini doğru şekilde değerlendirecek uzmanlığa sahip olmadıklarına inanıyorlar. Mesela, finansal bir kararla uğraşırken. Eğer hedefleriniz varsa, onlara ne kadar katı bir şekilde bağlı kalmak istediğinize dair kesinlik eksikliği muhtemelen başınızı ağrıtacaktır. Bir arkadaşınız yemek için dışarı çıkmayı önerdiğinde ve karnınız guruldamaya başladığında, "Daha fazla tasarruf etmeye başlamaya" yönelik belirsiz bir hedef size netlik kazandırmaz. Ayrıca önemsiz olarak nitelendirdiğimiz bazı kararların aslında duygusal açıdan büyük riskleri olabilir. Örneğin bir randevuda ne giyeceğinize karar vermek muhtemelen sadece modayla ilgili değildir.

Her faktör stres yaratmak için yeterli olsa da, tüm faktörler bir araya geldiğinde kararla ilgili kaygı yalnızca daha da artar.

Günlük kararlarımızda seçenek sayısını azaltmak da süreci kolaylaştırmaya yardımcı olabilir. Apple'ın kurucu ortağı Steve Jobs, kısmen karar sürecini kolaylaştırmak için neredeyse her gün benzer kıyafetler (kot pantolon ve balıkçı yaka veya tişört) giymesiyle tanınıyordu. Bu, sınırlı bir "karar verme meyve suyuna" sahip olduğunuzu kabul etmek ve onu nasıl kullandığınız konusunda bilinçli olmakla ilgilidir. Seçimleri azaltmak, iyi alışkanlıklar geliştirmek ve sözde sistemimizin kontrolü ele almasına izin vermek, günlük kararlarımızla yüzleşmemize yardımcı olabilir.

Rafta daha fazla seçenek her zaman daha mı iyidir?

Sıradan bir markette ortalama 45.000 ürün bulunur. Tüm süpermarket ürünlerinin neredeyse dörtte üçü mağaza raflarında çürüyor ve haftada birden az birim (tek bir paket, kutu veya şişe) satılıyor. Ürünlerin sadece yüzde 20'si toplam satışların yüzde 80'ini oluşturuyor. Aslında son 25 yılda çoğu mağazadaki seçenekler iki katından fazla arttı, ancak aynı zamanda ortalama bir hane haftada aynı miktarda harcama yaptı. Peki daha fazla seçenek mutlaka iyi bir şey midir? Bazen evet ama bazen de hayır!

Tüketicilere daha fazla seçenek sunuldukça, karar vermek için gereken çaba, tüketiciye daha fazla seçeneğe sahip olmanın faydasından daha ağır basmakta. Bazı seçimler iyidir ancak bu, daha fazla seçeneğin daha iyi olduğu anlamına gelmez. Çok fazla seçenek karar vermeyi engelleyebilir ve alışveriş yapanların belirsizlikten dolayı bir satın alma işlemini ertelemesine veya varsayılan marka/ürünlerine yönelmesine neden olabilir.

Neden çok fazla seçenek bizi strese sokuyor?

Kot pantolonlardan flört partnerlerine, TV aboneliklerine ve okullara kadar, ne kadar çok seçeneğe sahip olursak o kadar iyi olduğunu düşünüyoruz. Ancak çok fazla seçenek kaygı yaratır ve bizi daha az tatmin eder. Cevaplardan biri eski devlet tekellerine dönüşte yatabilir mi?

Sosyal bilimciler bize, eğer rasyonel davranırsak, eklenen seçeneklerin toplum olarak bizi yalnızca daha iyi duruma getirebileceğini söylüyor. Bu görüş mantıksal olarak ikna edicidir ancak ampirik olarak doğru değil. Lüks reçelleri düşünün. Schwartz'ın aktardığı bir çalışmada araştırmacılar, müşterilerin numuneleri denemeleri için bir gurme gıda mağazasında iki reçel vitrini kurdular ve onlara bir kavanoz satın aldıklarında bir dolarlık indirim kuponu verildi. Bir sergide altı reçel vardı, diğer 24'te: Daha küçük bir seçkiye maruz kalanların %30'u bir reçel satın aldı, ancak daha büyük bir seçkiye maruz kalanların yalnızca %3'ü reçel aldı.

Şimdi emeklilik seçeneklerinizi düşünün (bunu söylemenin kolay bir yolu yok). Schwartz, bir arkadaşının muhasebe firmasının 156 farklı emeklilik planı sunduğunu keşfetti. Schwartz, bu görünüşte iyi huylu seçim transferinde sorumlulukların işverenden çalışana kaydırıldığını kaydetti: “İşveren emeklilik güvenliğine yönelik yalnızca birkaç yol sağlıyorsa, bu yolların kalitesinin sorumluluğunu almak önemli görünüyor. Ancak işveren birçok güzergah sağlama zahmetine katlandığında, işverenin üzerine düşeni yaptığını düşünmek mantıklı görünmektedir. Bu seçenekler arasında akıllıca seçim yapmak çalışanların sorumluluğu haline geliyor."

Lüks reçel bilmecesi... Çok fazla seçenek kafa karıştırıcı olabilir.

Artan seçenekler pişmanlık, kendini suçlama ve fırsat maliyetleri nedeniyle bizi mutsuz edebilir. Daha da kötüsü, artan seçenekler yeni bir sorun yarattı: beklentilerin artması. O halde mutlu olmamıza şaşmamalı. Geçen son yıllar içinde, sınırsız seçenek ideolojisi beklenmedik alanlara (okullar, seks, ebeveynlik, TV) doğru genişledi ve sonuç olarak beklentiler arttı. Aynı derecede önemlisi, tüketicilerin seçimin dezavantajlarıyla başa çıkmalarına yardımcı olacak yeni taktikler geliştirildi.

Seçimle ilgili başka bir sorun daha var: gerçekte olduğundan daha görünür olabilir; yani seçimlerdeki görünürdeki artış, daha önce sahip olduğunuz şeylere daha fazla para ödediğiniz gerçeğini maskeler. Bu tür bir olay televizyonda daha genel olarak kendini tekrarlıyor. TV'deki tüm güzel şeyleri izlemek artık BEIN CONNECT(Digiturk), Amazon Prime, Netflix, BlueTV ya da EXXEN TV’DE aylık abonelik şeklinde para ödemenin yanı sıra bir sunucu kutusuna sahip olmayı da içeriyor. Ama bu kadar masrafı kim karşılayabilir? Sadece 10 yıl önce izlemek isteyebileceğiniz her şey uydudaydı, eskiden yapılması gereken TV’yi açmak ve hemen izlemekti… Tabii eskiden.

Edip Kamil kimdir?

1976 Zonguldak doğumlu ve Eskişehir Anadolu Ün./İşletme Fakültesi mezunu yazar, meslek hayatına 1999’da NTV’de başlamış ve sırası ile NTVMSNBC, NTVMAG, MEDYATAVA, SUPERONLINE HABER, CEMTV, SKYTURK TV, NİŞANTAŞI PLUS DERGİSİ ve DÜNYA Gazetesi medya yayınları adına çalışmıştır. İngilizce ve Yunanca bilen Bengi, sokak hayvanlarına sahip çıkma ve ihtiyaç sahibi öğrenciler ve okullar için kitap temin etme gibi gönüllü uğraşlar sarf ederek, çeviriler yapmakta ve halen serbest yazarlık yaparak hayatını İstanbul’da sürdürmektedir.