EYT düzenlemesi ne zaman ve nasıl? İşte muhtemel EYT şartları

Önce aylardır siyasetin ana gündem konusu haline gelen EYT'nin ne olduğuna bakalım. EYT yani emeklilikte yaşa takılanlar, 1999 yılında yapılan yasal değişiklikle oluşan bir grup. 1999 yılında yürürlükte olan Sosyal Sigortalar Kanununda değişiklik yapılarak, emeklilik yaşı yükseltildi. Yasanın ana amacı sosyal güvenlik sistemini ıslah ederek genç emekliliğe son vermekti.

Kanun değişikliğiyle 8 Eylül 1999'dan önce sigortalı olanların emekliliği hak etme koşulları değiştirildi. Kanun değişikliğinden önce, kadınlarda 20; erkeklerde ise 25 yıl sigortalılık süresi ve 5000 gün prim şartını yerine getirenler emekli olabiliyordu.

Bu tarihten sonra emekliliğe hak kazanmak için sigortalılık süresi ve prim gün sayısının yanında yaş koşulu da getirildi. 1999’daki değişiklikten önce 18 yaşında sigortalı işe başlayan bir kadın 38; erkek ise 43 yaşında emekli olabiliyordu. Emeklilikte yaşa takılanlar da prim gün sayısını dolduranların yaş şartını beklemeden emekli edilmesini istiyor. EYT'lilerin talebi, emeklilik şartlarında 1999'da yapılan değişikliğin geçmişe dönük uygulanmasına son verilmesi.

Peki EYT düzenlemesi gerçekleşirse emeklilik nasıl olacak, kimler emeklilik hakkına sahip olacak? EYT Emeklilikte Yaşa Takılanlar şartları neler olacak?

Sigorta başlangıcı 9 Eylül 1999 tarihinden önce olanlar EYT'li (emeklilikte yaşa takılan) sayılıyor. 9 Eylül 1999 öncesinde yaş şartı aranmaksızın prim günü ve sigortalılık süresi şartları sağlanarak da emekli olunabilirken, 8 Eylül 1999’da yürürlüğe konan 4447 sayılı yasa ile emekli olmak için aranan sigortalılık süresi (erkek için 25, kadın için 20 yıl) ve prim ödeme (5000 gün) şartlarının yanına bir de yaş şartı (kadın için 58, erkek için 60 yaş) getirildi.

8 Eylül 1999’dan önce sigortalı olanların yeni şartlara entegrasyonu da sigortalılık süresine göre kademeli olarak sağlandı. Sonuç olarak, emekli olmak için üç şartın (sigortalılık süresi, prim ödeme ve yaş şartının) birlikte sağlanması aranmaya başladı.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin, EYT düzenlemesiyle ilgili, "Kadınlar için 20 yıl, erkekler için 25 yıl şartını yerine getirdikleri zaman onlar da bundan istifade edecekler. Düzenleme şartları herkesi kapsayacak. EYT’de 1999 öncesi 5000 prim gün şartını değiştirmiyoruz" açıklamasını yapmıştı. Bilgin ayrıca "EYT için net tarih 8 Eylül 1999. Yıpranma hakkı, doğum ve askerlik borçlanmaları olsa bile işe başlangıç tarihi geriye çekilemez. Bunlar ancak eksik prim gün sayısını tamamlamak üzere yapılır" diyerek, düzenlemenin 8 Eylül 1999 tarihi öncesinde sigorta başlangıcı bulnan çalışanları kapsayacağını da duyurdu. 

AK Parti Grup Başkanvekili Muhammed Emin Akbaşoğlu, "EYT ve sözleşmeli personelin kadroya geçilmesine ilişkin düzenlemeleri aralık ayı içinde yapmayı planlıyoruz. En kötü ihtimal 2023 yılı başında yasalaşmasına şahit olacağız" diyerek, yıl bitmeden düzenlemenin Meclis gündemine geleceğinin sinyalini verdi.

Emekli olacak çalışanların aynı anda emekli olması durumunda işverene destek için, Hazine Destekli KGF kefaleti ile karşılayabilecekleri bir kredi paketi konusunda çalışmalar başlatıldı. Kıdem tazminatının işçiye taksitler halinde ödenmesi de gündemde.

Askerlik prim borçlanmasının EYT'de yer alıp almayacağı net değil. Şimdilik SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı için prim gün sayıları netleşti. Ancak askerlik borçlanmasının EYT'den önce yapılması ve EYT'de bu borçlanmanın yer almaması halinde SGK'dan ödenen borçlanmanın geri alınma hakkı var. Yani askerlik prim borçlanması EYT kapsamında yer almazsa düzenlemeden yararlanacak sigortalılar ödedikleri borçlanma tutarını geri tahakkuk edebilecekler.

Staj ve çıraklık dönemi sigortaların EYT için başlangıç sayılmayacak. Bunu Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin açıkladı. Staj ve çıraklık kaydının işe başlama tarihini geri çekmede kabul edilemeyeceğini kaydeden Bilgin, "Bunlar bildiğimiz anlamda bir çalışan değil öğrencidirler. Dolayısıyla çıraklık ve stajyerlikte geçen süreler malullük yaşlılık ve ölüm sigortası kapsamında bulunmadığından söz konusu sürelerdeki işe başlama tarihinin, aylığa hak kazanmada ilk işe giriş tarihi olarak kabul edilmesine kanunen imkân bulunmamaktadır” açıklamasını yaptı.

1: 8 Eylül 1999 öncesinde sigorta kaydının bulunması,

2: 5 bin prim gün sayısının tamamlanmış olması,

3: Erkekler için 25 yıl, kadınlar için ise 20 yıl sigortalılık süresinin dolması gerekiyor.

Örneğin düzenleme 1 Ocak 2023 tarihinde yürürlüğe girdiğinde 5 bin prim gün sayısını tamamlamış ve 1 Eylül 1999'da sigortaya kaydı olan bir erkek çalışan prim gün sayısı dolmasına rağmen 25 yıl sigortalılık süresi 1 Eylül 2024'te dolacağı için düzenlemeye ancak 1 Eylül 2024'te başvurabilecek.

Yine aynı tarihte yani 1 Eylül 1999'da sigortaya kaydolmuş kadın çalışan düzenleme 1 Ocak 2023'te yürürlüğe girerse düzenlemeden faydalanabilecek. Ancak bu çalışanın prim gün sayısı 5 bin günden az ise bu çalışan sigortalılık süresini tamamlamasına karşın prim gün sayısını tamamladığında ancak EYT düzenlemesine başvurabilecek. EYT düzenlemesine başvuru için bir süre kısıtlaması bulunmuyor. Dolayısıyla prim gün sayısı ve sigortalılık yılı tamamlanan ve 8 Eylül 1999 öncesinde sigorta kaydı bulunan çalışanlar şartları yerine getirdiklerinde düzenlemeden yararlanmak ve emekli olmak için başvuru yapabilecekler.

EYT emeklilik düzenlemesinde en çok cevabı merak edilen sorulan sorular?

Farklı bir hesap yöntemi yok. Fazla mesai için yürürlükte olan mevzuattan herhangi bir farklılık yok. EYT'li olmak fark ettirmiyor. Fazla mesai düzenlemesinin EYT ile bir ilgisi yok. Fazla mesai yapan da yapmayan da bu değişiklikten eşit şekilde yararlanır.

Evet. EYT düzenlemesi sonrasında gerekli sigortalılık ve prim koşullarını yerine getiren kişiler, emekli olmak isterlerse muhakkak “emeklilik sebebiyle istifa” etmek zorundadırlar. İşyeri de işten çıkışı “emeklilik sebebiyle istifa” kodundan SGK’ya bildirmelidir. Hem çalışayım hem de emekli aylığımı aynı anda bağlatayım gibi bir sistem bulunmuyor. Mevzuatta yeri yok.

İşten ayrılış nedenlerine bağlı olarak hak kazanabilirler ama tekrar emeklilik nedeniyle kazanamazlar. Yani EYT sebebiyle ayrılıp emekli aylığını bağlatan bir çalışan, tekrar çalışmaya başladığında ikinci kez çalışmaya başladığı andan itibaren en az bir yılı o işyerinde geçirmelidir.

Bu koşula bağlı olarak işinden haklı nedenle fesih ile ayrılmış ya da işveren hizmet sözleşmesini geçerli nedenle sonlandırmışsa kıdem tazminatını en son çalıştığı süre üzerinden alır. Ancak çalışanın emekliliği sebep göstererek tekrar o işyerinden kendisinin ayrılması durumunda ikinci kez kıdem tazminatı ödenmez. Emeklilik durumunda sadece bir kez kıdem tazminatı ödenir.

Evet. Ancak, işverenle aralarında yaptıkları anlaşmaya bağlıdır. EYT sonrasında işyerinden ayrılıp emekli aylığı bağlatan kişiyle iş yeri arasında özel hukuk ilişkisi sonlanmıştır. Bu nedenle işveren yeni bir ücret önerebilir. Hatta bu ücret daha önce ödenen ücretin altında bile olabilir. Bu durumda işverene herhangi bir yaptırım uygulanamaz. Bu tamamen yeni bir iş ilişkisi olarak algılanacağı için, işçi ile işverenin karşılıklı anlaşmasına bağlıdır.

Ücretlerinin brüt veya net olarak belirlenmesine göre farklılaşabilir. Eğer mevcut ücreti kıdem tazminatı tavanına yakın olacak şekilde artmışsa emekli aylığı olumlu olarak etkilenir.

EYT düzenlemesi nasıl çıkarsa çıksın emekli aylığının miktarı kişiye özel olacak.

Emekli aylığı hesaplanırken, 2000 öncesi, 2000-2008 arası ve 2008 sonrası hizmetler için ayrı ayrı asgari aylık kuralları uygulanıyor.

2000 öncesindeki hizmetler için emekli aylığında alt sınır, en düşük prime esas kazancın yüzde 70'inden az olamıyor.

2000-2008 döneminde bu oran asgari ücretin yüzde 35'ine düşürüldü. 2008 sonrası dönem için asgari ücretin yüzde 35'i uygulanıyor.

Bakmakla yükümlü olunan kişiler varsa aylıkları asgari ücretin yüzde 40'ından az olamıyor.

EYT'liler başvuruda bulunduğunda bu üç dönem için ayrı ayrı 'tam aylık' hesaplanacak.

Daha sonra her bir dönemdeki çalışma süresi toplam prim gününe bölünerek o dönem için 'kısmi aylık' tutarı hesaplanıyor.

Üç dönemin kısmı aylığı toplanarak emekli aylığı bağlanıyor.