George Costakis’in sanat serüveni (Son bölümü)

Costakis, Rusya’da yaşayan bir ailenin çocuğu olarak 1913 yılında Moskova’da dünyaya geldi ve 30 yaşında Kanada Konsolosluğu’nda şoför olarak çalışmaya başladı. Konsolosluğa gelen misafirleri Moskova’yı gezdirirken yapılardan ziyade, avant-garde (öncü) Rus ressamlarının eserleriyle ilgilendiklerini gördü. Daha önce gördüğü resimlere benzemeyen bambaşka bir tarz. Rus halkının soyut resimlere hiç ilgisi yoktu.

Costakis,ilerinin sanat akımı bu olacak’ düşüncesiyle mütevazı bütçesiyle, Rus avant-garde sanatçılarının eserlerini almaya başladı. Otuz senede, Malevich, Chagall, Kandinsky gibi sanatçılardan oluşan ve dünyada ses getiren bir koleksiyona sahip oldu.

1970’li yıllarda Costakis koleksiyonu batı sanat camiasında merak uyandırmaya başlamıştı. Eleştirmenler ve sanat yazarları Costakis ile röportaj yapmak için çaba sarf ediyorlardı. 

Costakis’in Moskova’daki apartmanından fotoğrağraf. Görülen Marc Chagall ‘a ait “war horror” adlı iki resim

Moskova’ya resmi ziyaret için gelen bakanlar, senatörler programlarına Costakis’in evini ziyareti koyduruyorlardı. Eskortlar sokakta beklerken, Costakis’in ufak apartman dairesinde saatlerce kalmaları KGB’nin dikkatini çekiyordu. Bu baskıyı hissetmeye başlayan Costakis, ailesi ile görüşerek 1978 yılında Rusya’dan göç etmeye karar verdi. 

Bütün mesele koleksiyonu Rusya’dan çıkarma müsaadesini almak, zira o yıllarda 40 yıl önce üretilmiş eserlerin yurt dışına çıkarılması yasaktı. Koleksiyonun tamamı 50-60 yıl önce yapılmış eserlerdi. Buna rağmen Moskova hükümetiyle yaptığı görüşmeler sonunda, yüzde 80’ini Moskoca Devlet Müzesi’ne bağışlamak şartıyla, kalanını Rusya dışına çıkarma müsaadesini elde etti.

Costakis’in apartmanında bir köşe. Kandinsky’nin altı resmi görülmekte. Eski Kanada Başbakanı Pierre Trudeau ziyareti esnasında çekilmiş.

Böylece bu bölümde, koleksiyonun yurt dışına çıkardığı kısmının Batı sanat ortamında nasıl ilgi gördüğünü derleyeceğim.

• Düsseldorf Art Museum Sergisi, 

Moskova’dan koleksiyon yüklü kamyon yola çıkmadan önce, bir Alman dostunun teşebbüsüyle, ilk serginin Düsseldorf’ta yapılması sağlandı ve kamyona da bu talimat verildi. 

Rus avant-garde (öncü) sanatçılarının eserleri batıda ilk defa sergileniyordu. Yoğun ilgiyle karşılaştı. New York Guggenheim Müzesi müdürü de sergiyi gezdi ve bir sonraki serginin New York’ta yapılması için Costakis ile anlaştı. 

• Guggenheim New York Sergisi,

Basında çok geniş yer buldu. Costakis’le otuzdan fazla röportaj yapıldı. NewYork Times kapakta Popova’nın bir eseri ile sergiye sayfalarca yer verdi. 

(Bir hatırlatma, Costakis Popova’nın bu eserini Moskava yakınlarındaki bir köy evinin kapısına yeni bir kontraplak koyarak elde etmişti.) 

Yazar Hilton Kramer sergi yorumunda ‘’Efsanevi bir koleksiyon (Legendery Collection) bizim sanatçılar Ruslardan çok geridelermiş, onlar kırk sene önce soyut eserler üretmiş.’’

Koleksiyonun kitabı Angelica Zander Rudenstine editörlüğünde ‘’The Russian Avant-garde: the Costakis Collection (1981)’’ müze tarafından bastırıldı. Costakis’de Popova’nın eserini müzeye bağışladı.

New York sergisi sonrası;

• Museum of Fine Arts Houston sergisi 
• National Gallery of Canada Ottowa sergisi
• Museum of Art Indianapolis sergisi
• Museum of Contemporary Art Chicago

Chicago sergisiyle ABD ve Kanada turu tamamlanarak Avrupa sergilerine geçildi.

• Moderna Museet Stockholm sergisi 

İsveç Kralı XVI. Carl Gustat sergiyi gezdikten sonra Costakis’i sarayına davet ederek Kraliyet Nişanı ile ödüllendirdi. Costakis de Malevich’in ‘’Portrait of Una’’ eserini müzeye bağışladı.

• Royal Academy of Arts London sergisi 

Burlington House’da yapılan bu serginin açılışına Prenses Margaret katıldı ve kendisini akşam yemeğine davet etti. II. Elizabeth’e takdim edildi.

• National Gallery Frankfurt sergisi
• Kaupungin Taidemuseo Helsinki sergisi 

Ve böylece 1985’te Costakis’in New York’ta emniyetli bir depo (warehouse) kiralamasıyla 1978’de Moskova’dan yola çıkan koleksiyonun seyahati sona erdi.

New York Guggenheim Müzesi Kasım 1981. Costakis ve kızı Aliki ile eski Commonwealth (İngiliz Milletler Topluluğu) genel sekreteri Arnold Smith ile görüşürken.  

Costakis’in Koleksiyonu Müzelerde Yerini Buldu

• Popova’nın bir eserini New York Guggenheim Müzesi’ne bağışladı.
• Malevich’in bir eserini Stockholm Müzesi’ne bağışladı.
• Radchenko’nun bir eserini MoMo’ya bağışladı.
• Moskova Müzesi müdürü koleksiyonun ayrımını yaparken Malevich’in bir eserini Costakis tarafına ayırmıştı. Costakis ‘bu eser başyapıttır ve Moskova Devlet Müzesi’nde yerini almalıdır.’ diyerek müzeye bıraktı. 
• Koleksiyonun yüzde 80’i mecburiyetten Moskova Devlet Müzesi’nde yerini buldu. 
• Costakis’in vefatından sonra Yunan hükümeti koleksiyonu aileden satın alarak, Selanik’te ‘Museum of Modern Art Costakis Collection’ Devlet müzesini kurdu. (1997)

Costakis ‘’İnsan ömrü sınırlıdır, bu eserler müzelerde yerini almaldır’’ derdi. Batıda ailesinin geçimini sağlamak için Londra Sotheby's’de sattığı birkaç resim dışında tüm eserleri müzelerde yerini buldu. 

‘’Ben minimalist tahsilli, liseyi dahi bitiremeyen, hiçbir ünvanı olmayan basit bir George Costakis’im. Moskova’da birçok ünvanlı büyük adamlar evimi ziyarete geldiler. Sergiler süresince Kral, Kraliçe, Prensesler beni kabul ettiler. Demek ki doğru bir iş yapmışsın Vre Costakis’’

Çakmak Turgay 

30 Nisan 2022

Yeniköy