Pandora, merak ve umut
"Sorgulayıcı kafa yapısına sahip değilsen, soru sormuyorsan ve cevap bulma dürtüsü hissetmiyorsan asla öğrenme şansın yok demektir..."
Gelişmelerden anında haberdar olmak için Google News'te Paradurumu'na abone olun
Paradurumu'na Google News'te abone olun
Abone OlHangi durumda ve şartlarda olursak olalım içimizde bir umut vardır ve olmalıdır da. Umut bizi hayata bağlar, nefes aldırır, su gibidir lıkır lıkır içtiğin, besler canını, ruhunu, canlandırır seni, ‘yaparım, üstesinden gelirim, başarırım’ dedirtir sana. Umut doğrudan doğruya yaşama yüklenen anlam ile ilişki halindedir. Yaşamına anlam yükleyen bireylerin, hedeflere ulaşmak için daha yüksek motivasyona sahip olduğu aşikardır.
Merak denince nasıl bir algı oluşur kafanda, aklına meraklı olmak mı gelir, iyi bir şey mi değil mi diye düşünür müsün, yoksa çevrendekilerin yaşamlarında olup bitenleri öğrenme dürtüsü mü, öğrenmezsem çatlarım duygusu mu?
Seneler önce bir şekilde danışmanlık yaptığım kuruluş aşamasındaki yabancı bir ortaklığa genel müdür bakıyoruz. Head Hunter firmalarından bulmaya karar verdik. Sonunda bir firmadan ofisimizde randevu aldık. (Head Hunter üst düzey yönetici pozisyonları için yüksek nitelikli adaylar temin eden bir nevi iş bulma firmaları, yetenek avcısı da denilebilir)
Bekliyoruz firma temsilcisini, derken kapıdan içeri top modelleri aratmayan, albenisi yüksek, çok şık iki genç kadın girdi. Yanımdaki yabancı arkadaş bunlardan biri genel müdür olsa keşke demez mi!
Genel müdür adayınızda ne gibi özellikler arıyorsunuz diye bana ilk soru yöneldiğinde, önümdeki kağıda büyük harflerle “Merak Sahibi” olması diye yazarak verdim kendilerine.
Neye mi meraklı, ileri görüşlü, gelişmeleri takip eden, araştırmacı, yepyeni fikirler ortaya sunmak için bilgiye, bilime, araştırmalara, yaratıcılığa, bir bakıma bu ne, niye böyle, anlaşmasında ne yazıyor, kariyeri ne olursa olsun genel hukuk ve felsefesine vakıf, genel muhasebe ve finans bilgileri ile donanıma meraklı.
Merak etmenin bir başka anlamı da bir sevdiğinden, bir imtihandan, bir endişeli durumdan beklerken haberlerini hissettiğin duygulardır.
Günahkar Merak
Curiosity (Merak) by Wilhelm Amberg ( Kunsthaus Lempertz)
Pandora’s Box: A Greek Myth about Curiosity (and More) (thecollector.com)
İngiliz oyun yazarı Ben Jonson (1572-1637) yazdığı bir komedide (1598) günümüze kadar gelen bir söz söylenir; “Merak Kediyi Öldürür”- Curiosity Killed the Cat- diye.
Bu ifade, insanları merakın tehlikeleri konusunda uyarır; öğretici öykülerden ortak bir derstir. "Pandora'nın kutusu"nun günahkar merak etrafında dönen bir hikaye olduğu çok açık. Pandora, tanrılar tarafından mükemmel kadın olarak yaratılmış olmasına rağmen, aynı zamanda sayısız olumsuz özelliğe de sahipti; merak bunların en tehlikelisiydi. Tıpkı Havva'nın yasak meyveyi deneme dürtüsüne karşı koyamadığı gibi, Pandora da, kendisini tüm kötülüklerin kavanozunu açmaktan alıkoyamadı.
Ortaçağ ilahiyatçıları meraklı olmayı bırakmanız gerektiğini düşünür. “Merak Kediyi Öldürür” şeklindeki ortak aksiyoma rağmen modern insanlar merakı genellikle bir erdem olarak görürler.
Sorgulayıcı kafa yapısına sahip değilsen, soru sormuyorsan ve cevap bulma dürtüsü hissetmiyorsan asla öğrenme şansın yok demektir. Ancak geçmiş yüzyıllarda Hıristiyanlar bu terimi oldukça farklı kullanmışlar ve merakın son derece tehlikeli bir günah olduğunu öğretmişlerdi. Orta Çağ düşünürleri bilginin peşinde koşmayı bir erdem olarak görürken, aynı zamanda merakın eğitimi belirlenen amaçtan uzaklaştırdığını, bunun yerine benliği merkeze aldığı eğitimini verdiler.
Pandoranın Kutusu
Antik Yunan mitolojisinde önemli bir kadın karakter vardır adı Pandora. O zamanın en değerli kadınsı özelliklerine sahiptir Pandora, güzellik ve zarafet gibi
Yunan didaktik şiirinin babası ve ilk iktisat tarihçisi olarak bilinen Hesiodos ( MÖ 750-650 arası) eserlerinden Theogonia adlı şiirinde Pandora'yı tanrıların insanlığa sunduğu bir hediye olarak anlatır.
Pandore, William-Adolphe Bouguereau, 1890, oil on canvas,via Christie’s
Pandora’s Box: A Greek Myth about Curiosity (and More) (thecollector.com)
Efsaneye göre, Zeus kendinden ateşi çalıp insanlara veren Prometheus'un kardeşi Epimetheus’a balçıktan yapılmış tanrısal güzellik ve zekaya sahip Pandora'yı eş olarak gönderir. Epimetheus kardeşinin tüm uyarılarına karşı Pandora ile evlenir.
Zeus, Pandora'ya evlilik hediyesi olarak topraktan yapılmış, çömlek benzeri bir kavanoz hediye eder ama bu kavanoz asla açılmamalıdır. Bir süre sonra merakına yenilen Pandora, kavanozu açar ve içindeki tüm kötülükler, acılar, kederler, hastalıklar dünyaya yayılmaya başlar.
Ancak son anda kavanozu kapatır bu da insanların içindeki "umut"tur; kötülüğün yayılmamış olması umudu. Kutunun içinde kalan umut o günden bu yana insanlara cesaret ve güç vermiştir.
Başka bir efsaneye göre de Pandora kutuyu açtığında dünyaya kötülük hakim olur ve Pandora kutuyu kapatırken de kutu Pandora'yı esir alır.
Pandora efsanesi, "Pandora'nın kutusunu açmak" deyimiyle, "birçok belaya ve soruna yol açmak" metaforuyla günümüze kadar gelmiştir. “Pithos” veya “kavanoz” yerine “kutu” kelimesinin kullanılmasının kesin nedeni tam olarak belli değil.
Pandora’nın Kutusu gizli, örtülü kalan konuları açığa çıkarma anlamına gelen bir metafor olarak psikoloji literatüründe yer bulmuştur.
Umut
Pandora efsanesindeki temel unsur aslında, insanları en zor zamanlarında yola devam etmeye motive eden iyimser ruh hali olan umuttur. Umut normalde olumlu olarak görülür, bir yaşam sevincidir aynı zamanda, hayatın akışında her daim içimizde olması gerekendir. Ancak Pandora efsanesinde bu bir lanet olarak algılanır. Umut, tüm kötülüklerin kavanozunda sıkışıp kalmıştı ve insanları hiç bitmeyen bir sefalet ve mücadele döngüsüne hapsediyordu.
Umut kötüyse umutsuzluk olumlu mudur? Umut, ilerlemeleri durduktan sonra bile onları ayakta tutan şeydir. Zeus’tan ateşi çalıp insanlara veren Prometheus “kalplerinin içine kör bir umut koydum” der. Gelen cevap ise “Bununla insanlığa çok büyük faydalar sağladın”.
Umut da umutsuzluk da bulaşıcıdır. Üretken, pozitif, mücadeleci insanlar umut eder, kendini ve çevresini dönüştüren insanlar umut ışıkları saçar.
Beklemediğin bir Hediyeyi Alırken Şüpheci olman gerekebilir;
Pandora’nın Kutusundan belki de çıkarılacak bir ders beklenmedik hediyelere karşı şüpheci olunmasıdır. Hediye bir bakıma kılık değiştirmiş cezaydı. Truva atı hikayesinde olduğu gibi, Yunanlıların surlarla çevrili Truva şehrine girip kraliçe Helen'i geri almak için kullanacağı yem olacaktı. Savaşı terk ettiklerini ve atın kendilerine barış hediyesi olduğunu iddia ederek onu Truva'nın kapılarına bırakacaklardı.
Pandora kutuyu neden açmış sorusuna değişik cevaplar verilebilir; saflıkla karışık meraktan motive olmuştur, kutuyu açma niyeti zarar vermek mi tartışılabilir Ancak niyeti ne olursa olsun açıkça “kötü” olarak tanımlanıyor. Pandora önemli bir kurala uymadı ve felaketle sonuçlandı. Bu, bu efsaneyi analiz ederken sıklıkla gözden kaçırılan bir husustur. Belki de "Pandora'nın Kutusundan alınacak en önemli ders, niyetin yeterli olmadığıdır.
****
2008 yapımı bir film:
Pandoranın Kutusu
Yeşim Ustaoğlu, San Sebastian’da En İyi Film ödülü kazanan 2008 yapımı filmi Pandora’nın Kutusu’nda bir ailenin üç kuşağına bugün ve geçmişin ilişkisi üzerinden bakıyor
Ustaoğlu’nun film hakkında yorumu:
"Pandora’nın Kutusu bir yabancılaşma, yalnızlaşma hikâyesi... Herkesin kendini bir şekilde içinde bulabileceği, gelişmiş ya da gelişmekte olan, kapitalizm ve modernlikten nasibini almış bütün toplumlardaki bireylerin sıkışmışlığını anlatılıyor. İnsanlık hallerinin kimi ironik kimi hüzünlü bir dille anlatıldığı, orta sınıf ahlakı üstüne kurulu dokunaklı bir hikâye…
Yitirilen idealler ve sinsice yerini alan konformizm; gerçeklikten kopmalar, önyargılar, böylece her an çatırdamaya hazır iki yüzlü aile anlayışı ve bunun yarattığı bunalımlar, kaçışlar, nihilizm, sınıfsal farklılıklar, iğreti ilişkiler, iletişimsizlik, suçluluk, korkular, yapayalnızlık, kısaca insana dair her şey Pandora’nın Kutusunda saklı.”
***
2024 Yılı ve ötesinde yaşam sevinciniz ve umudunuz her zaman sizinle olsun, Bilgiye merakın bilime giden yolda açılan kapı olduğunu ve daha iyi bir yaşam sağlayacağına inancınızın tam olması dileği ile sağlıklı huzurlu mutlu yıllar dileklerimle...
Sevgi ile sağlıcakla kalınız...
24 Aralık 2023
Suadiye