Eski Heybeliada Mimarisi ve Köşkleri

Gelişmelerden anında haberdar olmak için Google News'te Paradurumu'na abone olun

Paradurumu'na Google News'te abone olun

Abone Ol

Hakiki gezginler ise eski ahşap mimaride evlerin, köşklerin olduğu üst yollarda, tepelerde dolaşmayı, bol bol fotoğraf çekmeyi, ormanda uzun yürüyüşler yapmayı, tam tepede manzaraya hakim olan Ruhban Okulu'na yürüyerek çıkmayı, Aşıklar Yolu'nda gezmeyi tercih ederler. Özellikle Osmanlı döneminden Cumhuriyet’e uzanan süreçte farklı mimari tarzların bir arada görülebildiği özel bir yerleşim alanı olan adada eski ahşap sanatını ve mimarisini görebilmek ayrıcalıklı izler bırakabilecektir ilgi duyanlarda.

 Üst yollardan birinde gezerken- FD

Köşkler genellikle ahşap olup Neoklasik, Art Nouveau (yeni sanat) ve Osmanlı sivil mimarisinden etkiler taşır. Büyük bahçeler, geniş cumbalar, zarif işlemeli korkuluklar ve süslemeli saçaklar tipiktir. Fransız balkonlar, ahşap oymalar ve renkli camlar sıkça görülür.

Öne çıkan bazı eski köşklerden birkaç örnek

Heybeliada’nın zarif köşkleri ve tarihi mimarisi, İstanbul’un en özel kültürel miraslarındandır. 19. yüzyılın sonları ile 20. yüzyılın başlarında inşa edilen bu yapılar, dönemin estetik anlayışını ve yaşam tarzını yansıtır. Halen mevcut bu eski köşklere dair izlenim sahibi olmak için tepelere çıkmaya gerek dahi yoktur -vapurdan çıktın, elli adım yukarı doğru yürü, Lozan Caddesi'nde kısa bir yürüyüş bile fikir verebilecektir bu yapılara dair. Onlarca, belki daha da fazla olan köşklerden bazı öne çıkan örnekleri burada verebilirim:

 İkiz Köşk

Horozlu lakabıyla tanınan tütün tüccarı Hristo Nikolaidis tarafından 1875 yılında yaptırılmıştır- FD

1875 yılında inşa edilen bu yapı simetrik cephesi, geniş balkonları ve zarif ahşap işçiliğiyle dikkat çeker. Zamanla farklı işlevler üstlenmiş olsa da mimari özgünlüğünü büyük ölçüde korumuştur.

Binanın yarısı boyalı bakımlı, yarısı kendi halinde durur. Yaklaşık on beş yıl kadar önce yarısını satın alan kişi, içini de yeniden tasarlamıştır.

Bir Zamanların Grand Bretagne oteli

Sene 1918, Alman subayları, konut olarak kullandıkları eski Grand Bretagne otelinin terasında.  (I Still Remember- Akillas Millas) Bugünkü Görünümü- FD

1900’lerin başında yaz sezonunda zengin Rum, Ermeni ve Levanten aileler ile diplomatlar tarafından tercih edilirdi. 1914–1918 savaşı sırasında veya hemen sonrasında, bu tarz yapılar ya karargah ya istirahatgah ya da sağlık tesisi gibi askerî amaçlarla kullanılmaya başlanmıştır. Alman askerlerin burada konaklamış olması, savaşın sonunda Osmanlı-Alman müttefiklik ilişkileri çerçevesinde yorumlanabilir.

Voridis Köşkü

19. yüzyıl yapımı köşkü Nikola Voridis yaptırmıştır. İsmet İnönü’nün kardeşi Hasan Rıza Temelli 14 yıl (1926-1940) bu köşkte kiracı olarak oturmuştur. Atatürk’ün de ada ziyaretlerinde kısa bir süre bu evde misafir kaldığı söylenir. Köşkün mimarı Periklis D. Fotiadis’tir.

Bugünkü görünümü. Yıllardır terkedilmiş halde -FD

 Triandafilidis Köşkü

Bugün Halk Kütüphanesi- FD ve Akillas Millas çizimi

Diğer ahşap köşklerle benzer mimari özellikler taşıyan ve 19. yüzyıl mimarisi özelliklerini taşıyan klasik üsluplu, bahçe içinde dört cephesi açık, çatısı kırma, iki taraflı merdivenle girilen, dekoratif süslemesi bulunmayan ve rölövesi 1976’da yapılan bina.

Toplam alanı 1.138 metrekare olan Triandafilidis Köşkü, 1923’ten 1968 yılına kadar, kırk dört yıl boyunca Heybeliada’nın Türk İlkokulu olarak kullanıldı. Rum İlkokulu ile birlikte, neredeyse yarım yüzyıl, binlerce Heybeliadalı için ilk eğitim kurumu oldu. Yeni bir ilkokul binası yapılınca da Halk Kütüphanesi’ne çevrildi. 2014 yılında kütüphane olarak açılmak amacıyla restorasyona girdi. 2020 yılına gelindiğinde içinde sembolik bir kitaplığın yer aldığı üç kurumlu bir yere dönüştürülerek açıldı. Bugünse iki kurum tarafından kullanılıyor.

Triandafilidis Köşkü’nün, bu soyadı taşıyan bir papaza ait olduğu ve daha sonra ailenin Yunanistan’a gittiği söylenir. (Aslında yıllar yılı gördüğüm birçok terkedilmiş, kendine özgü mimarisi ile hala ayakta durmaya çalışan evler de göze çarpmaktadır.) Akillas Millas ise Heybeliada kitabında bu yazlık köşkün sahibinin bir tütün tüccarı olduğunu ve büyük olasılıkla 1922’de İngiltere’ye göçtüğünü belirtir.

Nikolaidis (Horozoğlu) Köşkü

FD

Nikolaidis (Horozoğlu) Köşkü, Heybeliada köşk mimarisinin önemli örneklerindendir.

Madam Despina Köşkü

Kapısı kilitli, ağaçlar giderek kapatmış görünümü- FD

1910 Yılında Hollandalı bir denizci tarafından yaptırıldığı söylenir, hatta denizciye bunu yaptırtanın aşık olduğu bir Rum kızı olduğu ve gemisinden söktürdüğü ahşap parçalarını bile kullandığı da anlatılır. Son sahibi Madam Despina İspir, hayallerinin peşinden koşan bir kadın. 11 odalı bu köşkü antika eşyalarla donatmak ister, ancak bunu yapacak bütçesi yoktur. Derken talih kapıyı çalar: 2010-2011 yıllarında “Türkan” adlı bir dizi çekilir bu köşkte. Dİzi 2009’da hayatını kaybeden bilim insanı Prof. Dr .Türkan Saylan’ın hayat öyküsünü anlatıyordur. Madam Despina bu diziden aldığı parayla muradına erer.

Özellikle bahçedeki çekimleri izleyenler kalabalıklar oluştururdu. Bazen ben de geçerken önünde durur izlerdim.

Araştırılırsa birçok köşk ve evlerin Manyadakis, İliasko, Hacopoula, Etnopoulas, Teogonisy, Kostaki Paşa, Stavropolis, Rosopulos, İsmail Hakkı Bey isimleri ile (ki bunlara onlarca ilave yapılabilir) anılan evler ve köşkler olduğu görülür.

Tarihi Yapılar

Heybeliada Deniz Lisesi

Heybeliada Ruhban Okulu (Aya Triada Manastırı)

1844 yılında kurulmuş, Bizans döneminden izler taşıyan ve önemli bir dini eğitim kurumudur.

Aya Nikola Rum Ortodoks Kilisesi

İnönü Evi Müzesi

İsmet İnönü'nün yaşadığı bu ev halka açık müze haline getirilmiştir.

Günümüzdeki Durum: Birçok eski köşk koruma altındadır. Restorasyon çalışmaları son yıllarda artış göstermiştir. Ada’nın tarihi dokusu modern yapılaşmadan büyük ölçüde korunmuş durumdadır.

Fotoğraflarla yürüyüşe çıkıp biraz gezelim mi?

(Adanın pitoresk görünümü gerek Ada sakinlerinde gerek günü birlik gelenlerde fotoğraf çekme arzusu yaratmaktadır.)

Çektiğim ve portföyümdeki bir dolu fotoğraftan birkaçı

Adanın poyrazı meşhurdur, yaz günlerinde serinletir ada sakinlerini. Aynı zamanda denizin, yosunların ve çam ağaçlarının kokusunu taşır. Çam ormanları arasında yürüyüşler yapmak, güneşin doğuşunu, özellikle batışını, hele de biraz bulutlar geziniyorsa gökyüzünde renklerin rapsodisini izlemek doyumsuzdur.

Doğada yürüyüş yapmanın keyfi, sunduğu manzarası ile...

Aşıklar yolu ve Çam Limanı manzarası

Kitaplara sığmaz doğa güzellikleri, havası, onlarca asırlık köşkleri, eski mimariyi yansıtan evleri ile Heybeliada gerçekten son derece korunası, çok özel bir ada. Şüphesiz Büyükada, Burgazada ve Kınalıada da kendine özgü güzelliklerini, paha biçilmez asırlık eski köşklerini ve tarihi yapılarını bizlere sunmaktadır.   

19 Temmuz 2025

Heybeliada