Bireysel Refahın Anahtarı: Finansal Okuryazarlık

“Parasını yöneten hayatını yönetir.” Özlem Denizmen

İhtiyaçlar, hayatta kalmak için gerekli olan minimum şartları ifade ederken istekler yaşam kalitesini artırmak amaçlı ekstra taleplerdir. Bu iki kavramı net ayırt edebilmek, özellikle finansal planlama ve bütçe yönetimi açısından büyük önem taşır. İşbu zaman aralığında isteklerdeki artışın, kanımca “talep yaratma” uygulamasının çok iyi uygulanması ve neoliberalizm sayesinde, biraz abartılı da olsa, sonsuz olduğunu söylemek yanlış olmaz.

Fransız filozof Gaston Bachelard’a (1884-1962) “İhtiyaçlar sonsuz mudur?” diye sorulmuş olmalı ki verdiği cevap unutulmazlar arasındadır: “İnsan ihtiyaçlarının değil, arzularının esiridir. İhtiyaçlar değil arzular sınırsızdır.”

Doğal kaynaklar da sınırsız değildir. Yenilenemeyen doğal kaynaklar buna bir örnektir. Fosil yakıtlar, kömür, doğalgaz ve petrol gibi doğal kaynaklar bir gün bitebilir, tükenebilir yani. Global gelir dağılımına gelince, 2022 kayıtlarına göre dünya nüfusunun 1.1%’i total gelirin 45%’ine sahipken 55%’ine ise 1.3’ü kalmış.

Para sorununun kaynağı nedir?

Çoğu para sorununun temel kaynağı, mevcut olandan fazla harcama yapmaktır; bu da borca ve finansal strese yol açar. Harcamaları anlamak ve yönetmek, finansal istikrar için çok önemlidir. Finansal zorluklar çeşitli kaynaklardan, davranışlardan ve yaşam koşullarından kaynaklanabilir. Genel olarak da sahip olduğu parayla kötü finansal kararlar aldığında ortaya çıkar.

Finansal zorluklar gelirde azalma, hastalık ve işten çıkarılma gibi haller için bir köşeye para ayrılmamış olması, kötü finansal yönetim, kredi kartlarının gelinin çok üstünde kullanımı, stres, kaygı veya duygularla başa çıkmanın bir yolu olarak dürtüsel satın alımlardan da kaynaklanabilir.

Günümüzde en çok konuşulan konular arasında ekonomik belirsizlikler, fiyat artışları, kredi kartlarında ödeme sorunları, tatil bütçesi mefhumu tam oluşmadığı için özellikle yaz aylarında tatile çıkma niyetleri ve mali zorlamalar, çocuklarına iyi eğitim alma koşulları yaratma, kira ve benzerleri vardır.

Mali sıkıntılara düşmek istemiyorsan Finansal Okuryazarlık Şart

21. yüzyılın ikinci çeyreğine yaklaşırken, dünya, ekonomide pandemi sonrası toparlanma, jeopolitik gerilimler, dijital dönüşüm, iklim değişikliği ve yüksek enflasyon gibi çok katmanlı zorluklarla karşı karşıyadır. Bu dinamik ortam, yalnızca makroekonomik aktörleri değil, bireyleri ve hane halklarını da doğrudan etkilemektedir. Dolayısıyla, ekonomik karar alma süreçlerinde bireyin bilgi donanımı ve finansal bilinci her zamankinden daha belirleyici hâle gelmiştir.

Market alışverişinden elektrik faturasına, hayatın her alanında hesap yapmak zorundayız. Peki bu yeni düzende ayakta kalmanın bir yolu yok mu? Var: Finansal okuryazarlık.

Bu kavram kulağa akademik gelebilir, ama aslında çok basit: Gelirini tanımak, harcamalarını bilmek, borcunu yönetmek ve tasarruf edebilmek. Bugün paranız bankada mı dursun, dolara mı geçin, altın mı alın yoksa borsaya mı girin gibi sorularla herkes karşılaşıyor. Bilmeden yapılan hamlelerse çoğu zaman zarar getiriyor.

Özellikle sosyal medyada çıkan “Şuraya yatırım yapın, bir gecede zengin olun” türü paylaşımlar, bilgisizliği fırsata çevirmeye çalışanların işine geliyor. Oysa para yönetimi sabır, bilgi ve planlama işidir.

Finansal okuryazarlık artık lüks değil, hayatta kalma becerisi. Herkesin çocuk yaşta bütçe yapmayı, borçtan kaçınmayı, birikim hedefi koymayı öğrenmesi gerekiyor. Bugünün ekonomik fırtınasında pusulamız bu bilgi olacak.

Dijitalleşmenin ivme kazanmasıyla birlikte finansal araçlar da çeşitlenmiştir: Kripto paralar, NFT’ler, algoritmik işlemler gibi yenilikçi finansal araçlar yeterli bilgiye sahip olmayan bireyler için yüksek risk barındırmaktadır. Aynı zamanda enflasyon karşısında parasını korumak isteyen birey, geleneksel tasarruf alışkanlıklarının ötesinde bilgi ve strateji geliştirme zorunluluğu ile karşı karşıyadır.

Finansal okuryazarlık gelir, gider, tasarruf, borç ve yatırım gibi temel konular hakkında bilgi sahibi olmanın ötesinde, bireyin kendi yaşam dinamiklerine uygun kararlar almasını sağlayan bir beceridir. OECD tanımına göre bu kavram, sadece bilgiyie sahip olmayı değil, aynı zamanda bireyin o bilgiyi davranışa dönüştürme yetisini de içerir.

Örneğin:

• Bütçe yapabilmek, artan yaşam maliyetleri karşısında tüketimi dengeleyebilmenin temelidir.
• Enflasyonun etkilerini anlamak, uzun vadeli yatırımların planlanmasında kritik rol oynar.
• Borç yönetimi becerisi, bireyin finansal bağımsızlığını sürdürebilmesini sağlar.
• Yatırım çeşitlendirmesi bilgisi, riskin yayılmasına ve dalgalı piyasalarda ayakta kalmaya katkı sağlar.

Ekonomik krizler, yatırım fırsatları, borçlanma kararları ve tasarruf stratejileri, artık yalnızca uzmanların değil, her bireyin gündeminde. Bu nedenle finansal okuryazarlık, yalnızca bir bilgi değil; ekonomik istikrarın, sosyal adaletin ve bireysel refahın anahtarıdır. Toplumların sürdürülebilir büyüme hedeflerine ulaşabilmesi, bu bilinci yaygınlaştırma kapasitesine bağlıdır.

Geliri ne olursa olsun, bilgisi olan ayakta kalır.

NOT.

Finansal okuryazarlık konusunda kendini geliştirmek isteyenler FODER eğitimlerinden, etkinliklerinden faydalanabilir ve kurumsal, bireysel veya gönüllülük esasında derneğe katılabilirler.

FODER (FİNANSAL OKURYAZARLIK VE ERİŞİM DERNEĞİ)

www.fo-der.org

(FODER), finansal bilincin artırılması için ekosistemin gelişmesine destek olma hedefiyle 2012 yılında kurulmuştur. Kurulduğu günden bu yana FODER’in en önemli hedefi, devlet, özel sektör ve diğer sivil toplum kuruluşları ile iş birliği yaparak bireylerin ülke çapında finansal okuryazarlık, finansal erişim farkındalıklarını geliştirmektir. Bu hedef kapsamında eğitim, araştırma ve uygulamalara destek çalışmaları yapılmaktadır

Nasıl Katılabilirim? - FODER

18 Temmuz 2025

Heybeliada